Οδυσσέας Ελύτης:<< Το Άξιον Εστί, Η Γένεσις>>

 Η Γέρα είναι μια πανέμορφη περιοχή της ακριτικής Λέσβου με τα 5 χωριά της να αντικρίζουν αμφιθεατρικά τον ειδυλλιακό κόλπο των ελαιώνων. Και το έκτο χωριό το Πέραμα, λιμάνι των 5 χωριών στον καταπράσινο κάμπο, με τα περιβόλια, τους πλούσιους μπαχτσέδες και τα τρεχούμενα νερά.
Ιστορικά είναι γνωστό με το όνομα "Ιερά" υπήρξε κατά τη ρωμαϊκή εποχή παραλιακή πόλη προς την περιοχή "χαλατσές"(χαλάσματα), η οποία πιθανώς καταποντίστηκε κατά τον 1ο μ.Χ. αιώνα, λόγω σεισμοτεκτονικής δραστηριότητας. Αρχαιολογικά ευρήματα τεκμηριώνουν την ιστορική αυτή πληροφορία.

 Κατά πάσα πιθανότητα επακολούθησε απομάκρυνση των οικισμών από την παραλιακή ζώνη του κόλπου. Από κάποιες ιστορικές πληροφορίες φαίνεται ότι τα πιο παλιά χωριά είναι ο Σκόπελος και ο Μεσαγρός.

Η Γέρα αφού δέχτηκε την επίδραση της Γενοβέζικης κυριαρχίας στη Λέσβο πέρασε στην Τουρκοκρατία. Τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας πρέπει να ήταν πολύ δύσκολα.

 Αργότερα όμως πρέπει να επήλθε κάποια ισορροπία συμβίωσης ειρηνικής μεταξύ Τουρκικού και Ελληνικού στοιχείου, με θεαματική επικράτηση των Ελλήνων στις οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες κυρίως κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας. Η Ορθόδοξη, Χριστιανική εκκλησία φαίνεται ότι διέσωσε τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα του ελληνικού στοιχείου.

Κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας αλλά και κατά το μεσοπόλεμο η περιοχή γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη Αυτό φαίνεται από τις πολλές βιομηχανικές μονάδες της περιοχής, όπως ελαιοτριβεία, σαπωνοποιεία, βυρσοδεψεία και γραφεία εταιρειών γύρω από το λάδι και τα προϊόντα του. Το λιμάνι του Περάματος παρουσίαζε μεγάλη κίνηση και αρκετές εταιρείες Γεραγωτών είχαν τα παραρτήματά τους στην Πόλη και στην Αίγυπτο.

 Τα αρχοντικά σπίτια στα χωριά μαρτυρούν και την οικονομική άνθηση. Παρόλα αυτά ο πλούτος ήταν συγκεντρωμένος σε περιορισμένο αριθμό γαιοκτημόνων και εμπόρων και ο πολύς κόσμος δούλευε στα κτήματα σε σκληρές συνθήκες και ζούσε στα όρια της φτώχειας. Δεν πρέπει να παραβλεφθεί και η θετική επίδραση του Μικρασιατικού ελληνισμού, που προστέθηκε στον πληθυσμό της Γέρας μετά το διωγμό του 1922 και έδωσε ώθηση ανάπτυξης.

Δύσκολες ήταν και οι μέρες της κατοχής για τους Γεραγώτες. Μετά τη δεκαετία του 50 η οικονομική ύφεση και η έλλειψη δουλειάς ανάγκασε πολλούς νέους να ξενητευθούν αναζητώντας καλύτερη τύχη, κυρίως στη Γερμανία, την Αμερική και την Αυστραλία. Αργότερα πολλούς απορρόφησε και η Αθήνα. Είναι γεγονός ότι οι Γεραγώτες της διασποράς έχουν διαπρέψει οικονομικά και επιστημονικά. Τα τελευταία χρόνια η μετανάστευση προς το εξωτερικό και την Αθήνα έχει ανακάμψει και παρατηρείται παλιννόστηση.

Σήμερα η περιοχή της Γέρας παρουσιάζει μεγάλη ανάπτυξη. Η ντόπια κίνηση είναι πολύ ζωηρή όχι μόνο το καλοκαίρι, αλλά και κατά την χειμερινή περίοδο, σε αντίθεση με άλλες νησιωτικές περιοχές. Ο πληθυσμός ακόμα και σε νέους ανθρώπους διατηρείται σε καλά επίπεδα.

Οι άνθρωποι στη Γέρα κρατούν ακόμη, αρκετές από τις συνήθειες, τα ήθη και τα έθιμα του παλιού καλού καιρού καθώς και το γλωσσικό Γεραγώτικό ιδίωμα. Είναι φιλόξενοι και αγαπούν την ιδιαίτερη πατρίδα και το χωριό τους. Ίσως γι αυτό ευθύνεται η γοητεία που ασκεί η γεραγώτικη φύση και το τοπίο.

Αρχιτεκτονικά Μνημεία-Κτίσματα

Το αρχοντικό Βρανά στον Παπάδο, ήταν το σπίτι της μητέρας του Οδυσσέα Ελύτη.  Οι ρίζες του μεγάλου ποιητή ξεκινούν από τη Γέρα. Σήμερα στο σπίτι αυτό στεγάζεται το Δημαρχείο Γέρας.

Στη μεγάλη και δροσερή πλατεία του Σκοπέλου, η μαρμάρινη βρύση από μπλε ντόπιο μάρμαρο, στέκει εκεί από το 1813. Η δροσιά και το άρωμα από τα πλατάνια που σκιάζουν την πλατεία, καλωσορίζουν τον επισκέπτη και τον προσκαλούν για ένα καφεδάκι σε ένα από τα γύρω καφενεία.

Οι υπόγειες κατακόμβες της Αγίας Μαγδαληνής στο Σκόπελο, οδηγούν μέχρι το Αγίασμα. Μεγάλο και λαμπρό το πανηγύρι της Αγίας Μαγδαληνής τον Ιούλιο. Κόσμος συρρέει από όλο το νησί, και πολλές εκδηλώσεις γίνονται στη χάρη της. Μεγάλα και λαμπρά είναι τα πανηγύρια και οι εκδηλώσεις των πολιούχων σε όλα τα χωριά της Γέρας. Ιδιαίτερα γραφικά και παραδοσιακά είναι και τα πανηγύρια στα ξωκλήσια της Γέρας.

Η βρύση της παλιάς κάτω αγοράς του Σκοπέλου, από το 1911. Είναι φτιαγμένη με μάρμαρο από το Τασλικ. Σώζεται η Τουρκική επιγραφή που λέει "ομόθρησκα αδέρφια έβαλαν ρεφενέ και έφεραν το νερό της πηγής εδώ. Οι ψυχές όλων να πάνε στο Μελίρυτο ποταμό. Να τι κάνει η ομόνοια και η αγάπη." Είναι γραμμένο σε αρχαία Τουρκική γλώσσα. Την πληροφορία για τη γραφή μας την έδωσε ο ποιητής και συγγραφέας κ. Σ. Ευαγγελινός.

Ο Μυτιληνιός λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος άφησε τα ίχνη του κι εδώ. Κόσμησε τον παλιό Μεσαγρινό φούρνο ίσως για ένα μικρό καρβέλι ψωμί. Πολλοί παλιοί Γεραγώτες θυμούνται τον Θεόφιλο να περιοδεύει στα χωριά και να ζητάει να ζωγραφίσει σει σε τοίχους καφενείων και μαγαζιών, πολλές φορές για ένα πιάτο φαγητό.

Πέραμα

Το Πέραμα είναι το λιμάνι της Γέρας. Παλιές δομές, κίνηση και βουητό στη σκάλα του. Γέμιζε όλο το Πέραμα και η Σκάλα του λιμανιού από βαρέλια λάδι που κυλούσαν οι χαμάληδες για να φορτωθούν στα πλοία. Πλοία έρχονταν με λογής εμπορεύματα για τη Γέρα. Καρπούζια και πεπόνια, όσπρια, κρεμμύδια, άχυρα και "γέμια" για τις σοδειές των ζώων το χειμώνα. Στάμνες, πήλινες κούπες και τσουκάλια.

 Τότε που δεν υπήρχαν ακόμα τα αυτοκίνητα ο κόσμος που ήθελε να πάει στη Μυτιλήνη περνούσε απέναντι, "καρσί" στην Κουντουριδιά και στο "Ακοθ" με τα ζώα που έμπαιναν μέσα στις μεγάλες "μαούνες" με κουπιά και πανιά.

Το Πέραμα ήταν γεμάτο μαγαζιά χονδρικής πώλησης, πλήθος ήταν οι νοικοκυραίοι που κατέβαιναν με τα άλογα, τα μουλάρια και γαιδουράκια με τα κρεμαστά τρίχινα δισάκια και τα πολύχρωμα χραμέλια για να ψωνίσουν. Τα ζώα τα άφηναν στα "χάνια" που ήταν χώρος στάθμευσης της εποχής.

 Στο αριστερό άκρο του λιμανιού ήταν ο "μπαλουχανάς", ξύλινο κτίριο πάνω σε πασσάλους στη θάλασσα. Από κάτω έμπαιναν οι βάρκες και τα ψάρια μέσα σε ξύλινες κάσσες και τραβούσαν για τα χωριά όπου διαλαλούσαν μέσα στα σοκάκια και στις αγορές τα ψάρια τους.

Σήμερα ο ξύλινος "μπαλουχανάς" δεν υπάρχει πια. Στη θέση του χτίστηκε και λειτουργεί ταβέρνα. Όμως η βάρκα, μηχανοκίνητη πια συνεχίζει να κάνει το δρομολόγιο Πέραμα-Κουντουρουδιά.
Στις μέρες μας τα αυτοκίνητα αντικατέστησαν τα γαιδουράκια, τα Super Markets τα μπακάλικα, τα μεγάλα ferry boat τα πολύχρωμα καίκια και τα λάδια πια φορτώνονται στα μεγάλα βυτιοφόρα.

Το Πέραμα όμως εξακολουθεί να έχει τη γοητεία του με φόντο τα παλιά κτίρια. Το λιμάνι λειτουργεί με μεγαλύτερα πλοία, και η τουριστική κίνηση είναι ιδιαίτερα ζωηρή, κυρίως το καλοκαίρι. Πλήθος και τα γραφικά παραθαλάσσια ταβερνάκια με φρέσκο ψάρι και εκλεκτούς μεζέδες. Αλλά και μοντέρνα ζαχαροπλαστεία και καφετέριες συγκεντρώνουν τη νεολαία της Γέρας.

Όπου κι αν περπατήσει κανείς, στα χωριά ή στον κάμπο, στα κτήματα με τις ελιές ή κοντά στη θάλασσα, συναντά το έντονο θρησκευτικό συναίσθημα των κατοίκων. Μικρά ξωκλήσια, γραφικά περιμένουν τον διαβάτη να τα προσκυνήσει. Πολλά από αυτά είναι χτισμένα στην ίδια θέση με παλαιοχριστιανικούς ναούς που βρίσκονταν κάποτε εκεί.

Ο Άγιος Νικόλαος των θαλασσών ο Άγιος. Από πάνω του το "Όρος" επιβλητικό. Τον χειμώνα ξεσκίζουν τις κορυφογραμμές του οι κεραυνοί και η θάλασσα λυσσομανά. Μα ο Άγιος αγρυπνά. Αγναντεύει το πέλαγος και έχει το νου του στους ναυτικούς που περνούν στα ανοικτά.

Στη μέση του κόλπου βρίσκεται χτισμένο πάνω στο μικρό νησάκι, το εκκλησάκι του Αγίου Ισιδώρου.

Κόλπος Γέρας

Ο κόλπος της Γέρας ήταν και είναι η ψυχή και η ανάσα της. Η ζωή των κατοίκων συνδεόταν και συνδέεται με αυτόν. Γνωστός σαν σίγουρο καταφύγιο των πλοίων από τους παλιούς θαλασσοπόρους του Αιγαίου, ακόμα και τον συμμαχικό στόλο φιλοξένησε στα νερά του κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο.

Το λιμάνι της Γέρας, το Πέραμα, ήταν οικονομική πύλη της Γέρας σε Ανατολή και Δύση. Πολλές οι φυσικές ομορφιές του κόλπου. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος γοητευμένος όταν τον αντίκρισε, είπε ότι δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τη λίμνη της Γενεύης.
Η Ιερά, αρχαία πόλη που ήταν χτισμένη εδώ και τώρα βρίσκεται βυθισμένη στα νερά του, κατά πάσα πιθανότητα έδωσε το όνομά της στην περιοχή. Εκτός από τις φυσικές ομορφιές του ο κόλπος της Γέρας ήταν γνωστός από την αρχαία εποχή για τα πολύ νόστιμα ψάρια και θαλασσινά του. Περίφημη ήταν η νόστιμη κουτσομούρα από τη Ρωμαϊκή εποχή.
Οι ψαράδες της Γέρας, ψαράδες και αγρότες της ελιάς μαζί, έχουν τα σπίτια και τα λιμανάκια τους στην Ευρειακή, στο Μάρμαρο, στους Πύργους και στον Αυλώνα, τοποθεσίες που ξεκουράζουν και εμπνέουν με τις ομορφιές τους. Η ψαράδικη ζωή στον κόλπο και έξω από αυτόν είναι ζωή μόχθου μα και ρομαντισμού ταυτόχρονα.

Το στόμιο του κόλπου προς το πέλαγος, όμοιο με φιόρδ, έχει θέα μαγευτική με τα μικρά νησάκια να στέκουν σαν βιγλάτορες στο κανάλι και τις ασημόχρωμες ελιές να φτάνουν μέχρι το κύμα. Δεξιά από την έξοδο του κόλπου συναντά κανείς τα "Κατσίνια", όπου πάνω από έναν αιώνα συνεχίζει να υπάρχει και να λειτουργεί το "Ταλιάνι" που είναι παραδοσιακός τρόπος ψαρέματος. Συνεχίζοντας τον περίπλου  προβάλλουν τα νησιά των "Μυρσινιών" και στη συνέχεια  οι μαγευτικοί όρμοι "Τσίλια", "Λιγονάρι", "Τσάφι", "Τάρτι", "Φαρά", και "Γαλιώτισα".

Ευχαριστώ θερμά την Κλαίρη Μαυρομάτου Χατζήκωντη για την προσφορά των φωτογραφιών και κειμένων από το βιβλίο της "Γεραγώτικοι Αντικατοπτρισμοί".